Còn thiếu vắng nhà phê bình văn chương chuyên nghiệp 1
Và như vậy thì cái gọi là chuyên nghiệp lại rất đáng hiềm nghi. Đây là hiện tượng trước thời Đổi mới chưa hề có. Ngoài hai loại đó, không biết cái gọi là phê bình chuyên nghiệp nằm ở đâu? Vào cái thời tất thảy mọi ngành nghề đều hướng tới chuyên nghiệp hóa, thì với phê bình lại theo chiều trái lại.
Nếu có kéo dài thêm thì chỉ nên xem là người đồng hành, chứ Không thể, không nên là chủ lực, bởi sự bất cập của họ, và khoảng cách về nhiều phương diện giữa họ và các thế hệ trẻ bữa nay là quá rộng, quá xa. Và đó chính là nguyên nhân cho sự im ắng, tẻ nhạt của đời sống phê bình.
Ai cũng chỉ có một thời sung sức - ở tuổi ngoài 20, 30. Nhưng phê bình chuyên nghiệp là ai, và ở đâu thì cũng rất khó tìm. Thế nhưng chính vào lúc phê bình yếu tính chuyên nghiệp nhất thì đời sống sáng tác lại bộn bề, nhiều màu vẻ nhất. (Câu chuyện thật là xa xôi!).
Giờ đây, do sự phát triển của báo chí lên đến nhiều trăm tờ, thuộc đủ các loại: báo in, báo hình, báo mạng thì điềm nhiên phê bình báo chí được đưa lên hàng đầu. Như vậy, theo tôi thực trạng phê bình hiện gắn bó trực tiếp với hoạt động báo chí.
Nhìn vào các lĩnh vực nghệ thuật như hội họa, âm nhạc, điện ảnh mới thấy "thương” cho văn học, khi mỗi quyển sách được in ra chỉ là 300, 500 hoặc 1000 bản mà vẫn khó bán trên tỷ lệ ngót 90 triệu dân.
Cố nhiên, nếu là sách hay (số này rất hiếm – và thường là sách dịch) và được lăng xê tốt thì được in nhiều hơn. Còn phê bình trong đời sống nghiên cứu và giảng dạy ở các viện và học đường thì ít có tác động đến công chúng bạn đọc.
Được in ra. Việc bàn luận chung quanh một tác phẩm hay, hoặc có chuyện để bàn, cho nên bỗng trở nên rất hiếm – kể cả trên các báo của các Hội nghề, hoặc các viện nghiên cứu.
Có tức thị chìm trong lặng im. Là báo chí nên bài vở thường phải ngắn, và nội dung được đề cập cốt tử là những vấn đề ăn nhập với đời sống chính trị, tầng lớp nhiều hơn là đời sống văn học. Trong bối cảnh đó, con người bữa nay đến với văn chương – nghệ thuật trước tiên như một nhu cầu tiêu khiển (nhìn vào đời sống âm nhạc, điện ảnh ta sẽ thấy rất rõ điều này); và như vậy thì mục đích của phê bình cũng chỉ giới hạn ở nhu cầu thông báo, quảng bá.
Còn các đời đi trước họ, đời có một lịch sử viết gắn với các thời đoạn trước, nhiều người vừa có thẻ hội viên Hội Nhà văn vừa có học hàm Giáo sư hoặc Phó Giáo sư thì số lớn, theo tôi, họ đã không xuất hiện, hoặc không xuất hiện trong nhân cách người phê bình; bởi các đời sáng tác đồng hành với họ số lớn cũng đã lên lão cả rồi (Theo thống kê gần đây nhất của Hội Nhà văn Việt Nam thì số hội viên có tuổi thọ trên 70 hiện giờ là 276 người trên tổng số 966 hội viên, chiếm tỷ lệ trên 31%!).
Điều đó khiến cho các ông chủ báo, các nhà báo và các biên tập viên báo chí bỗng trở nên các vai diễn quan trọng trong đời sống phê bình.
Một chấn hưng cho phê bình trở về với tính chuyên nghiệp của nó có tức là cần có một hàng ngũ – yêu nghề, tinh thông về nghề, và sống được bằng nghề. Dẫu chuyên hoặc không chuyên, việc thông báo về hoạt động văn chương – nghệ thuật cũng là một nhu cầu chung, phổ biến của từng lớp; và do vậy cũng là đối tượng cho các loại báo chí quan tâm.
Chăm viết, hoặc không, họ vẫn còn nhiều việc khác để làm, bởi đó là nơi họ ăn lương. Ngoài các ông chủ báo và biên tập viên báo chí, xuất bản, ngoài những người viết tự do (cho các báo chí) thì đó là sự xuất hiện lẻ tẻ, rời rạc dăm mười danh tiếng ở một số viện nghiên cứu, hoặc các khoa văn, khoa văn hóa, khoa học tầng lớp ở các trường
Và đó chính là nơi diễn ra hoạt động phê bình, chỉ có điều công chúng rộng rãi ít biết đến, trừ các Hội đồng chấm; còn sản phẩm là các luận án, luận văn, sau khi bảo vệ xong đều được cất vào các kho của thư viện. Họ phải được đào tạo và giao bổn phận, và được tạo các điều kiện tốt cho việc thực hành các bổn phận.
Ế!. Thậm chí nếu có được giới thiệu ở một góc, hoặc nửa trang, một trang nào đó của một tờ báo chuyên hoặc không chuyên thì cũng đâu dễ gây được sự để ý – kể cả các giải này, giải nọ. Tính số đầu sách được in, với số đầu sách được giới thiệu trên báo – nhờ vào các mối quan hệ thân quen hoặc vị nể - thì tỷ lệ là vô cùng bất cập.
Một lặng im đến mông mênh. Vai trò chủ lực, làm nên dung mạo và thành tựu chung của phong trào phải dành cho các đời sau, theo tôi, phải ở lứa tuổi 30 đến 40. Không thể đếm xuể sao cuộc thi đã được tổ chức trên mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề cùng với bấy nhiêu các hội đồng chấm giải, từ nhỏ đến lớn, từ thấp lên cao.
Cái in ra thì nhiều, nhưng đến được với bạn đọc là bao nhiêu? Cái in ra vừa để biếu vừa để bán; và cả bán và biếu có được đọc không? Chưa thấy có một điều tra xã hội học nào để đo đếm tác động của văn chương – nghệ thuật đối với đời sống tầng lớp.
Phải qua họ, hoặc nhờ vào họ mà một tác giả, hoặc một tác phẩm nào đó mới đến được với công chúng qua kênh truyền thông, trước khi có sự bàn bạc, thẩm định của các giới chuyên môn. Như vậy có thể nói, đây là thời phê bình báo chí làm nên gương mặt chủ đạo, có tác dụng thay thế hoặc lấn át phê bình chuyên nghiệp.
Và cũng có thể còn dự vào dăm dự án nghiên cứu này nọ, trong các chương trình nghiên cứu của cơ quan.
Vật chất và giá trị của đồng bạc. Còn trên 50, 60 tuổi, nếu ai còn sức, còn có điều kiện để hành nghề thì lùi vào bình diện nghiên cứu lịch sử; để làm một cái cầu nối cho các đời sau đừng quên lịch sử. Nếu có một đội ngũ phê bình ở các viện, các trường – mà ta quen gọi là phê bình hàn lâm, thì cũng cần lưu ý đến một khu vực được làm rất ngay – đó là việc viết và chấm các luận văn Thạc sĩ, luận án tấn sĩ.
Viết đến đây, tôi không tránh được ý nghĩ bi quan về vai trò và vị trí của văn học nói chung trong đời sống, trước sức mạnh áp đảo của các nhu cầu tăng trưởng kinh tế, vai trò của các lợi.
3. Không thể đếm xuể số lượng thơ, truyện, tiểu thuyết, phê bình – tiểu luận.
Bởi, phê bình chính là sự nối dài của lịch sử, trước khi trở thành lịch sử. Không biết như vậy đã đủ cho việc chấn hưng hoạt động phê bình hay chưa – đó vẫn là câu chuyện tôi không dám chắc! Bởi, trong kỷ nguyên công nghệ thông tin như hiện thời, sẽ có rất lắm bất thần diễn ra không chỉ cho phê bình mà cho ắt hoạt động của văn hóa đọc; trong đó phê bình chỉ là một khu vực nhỏ trong một khối cực lớn những gì có hệ trọng đến động thái đọc và văn hóa đọc, bên cạnh văn hóa nghe – nhìn và internet rồi sẽ chi phối gần như tuyệt đối sinh hoạt ý thức của con người! GS Phong Lê Kỳ sau: Phê bình âm nhạc: Tính nghiệp dư đang lấn át.
Ở đây đời sống văn chương hiện đại rất được cập nhật; mỗi năm trên khắp các trường (thuộc khối văn hóa – nghệ thuật, khoa học xã hội – khoa học nhân bản) có sự ra lò của hàng trăm, nhiều trăm luận văn, qua đó, dung mạo văn học đương đại, kể cả những khu vực áp sát vào thời sự nhất vẫn được bàn và bình, khen và chê.
Nó có mạnh hơn lên, hoặc yếu đi; có thực hành đúng với chức năng hay không thì sách in ra vẫn.
2. Hoặc muộn lắm là 40, 50.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét